Większość polskich zim jest łagodna. Jednak co kilka lat przychodzą naprawdę bardzo mroźne zimy. Dużo drzew wtedy wymarza a jeszcze więcej ulega uszkodzeniom.

Stopień uszkodzenia drzewa może być różny. O nim decydują warunki zewnętrzne oraz wrażliwość lub wytrzymałość drzewa na mróz.

Zdj. Starsze drzewa - cztery od lewej - wielkie rany zgorzenowe (Pixabay)

WARUNKI ZEWNĘTRZNE

Bardzo istotne znaczenie ma miejsce posadzenia drzew owocowych, zarówno sadu, jak i pojedynczych drzew. Niebezpieczne są zastoiska mrozowe tworzące się w zagłębieniach terenu. W ciągu dnia w zastoiskach jest cieplej i mniej wietrznie, natomiast w nocy warstwa gleby oraz najniższa warstwa powietrza mocno się oziębia. W takich zastoiskach drzewa owocowe zimą wymarzają lub wiosną przemarzają kwiaty i zawiązki kwiatowe.

Na terenie naszego kraju występują różnice klimatyczne, szczególnie między rejonami północno – wschodnimi a południowo – zachodnimi. One również warunkują przezimowanie drzew owocowych.

GATUNEK I ODMIANA

Pod względem gatunków drzew owocowych, najbardziej wrażliwe na mróz są brzoskwinie. Następnie (w kolejności coraz wytrzymalszych): morele, czereśnie, wiśnie, śliwy, grusze, jabłonie.

Jabłoń uznawana jest za gatunek najbardziej wytrzymały na mróz, lecz jej odmiany różnią się tą cechą zdecydowanie. Podobnie jest w przypadku innych gatunków drzew owocowych. Ważną rolę w odporności drzew owocowych na mrozy odgrywa właśnie genetyka - odporność na mróz jest dziedziczona.

Gdy stanowisko nie jest sprzyjające, należy wybrać gatunki i odmiany drzew owocowych wytrzymałe na mróz:

jabłoń: Alwa, Lobo, Antonówka, Delikates, Free Redstar, Gold Milenium, Piros, Cortland,  Paulared, Empire, Pinova, Rubinola, Sander, Waleria

grusza: Carola, Alfa, Blanka, Dolores, Erika

śliwa: Bluefre, Herman, Emper, Katinka, Kalipso, Tegera, Węgierka Wczesna, Reeves, Jubileum, Vision, Presenta, Oneida, Kometa, Najdiena, Shiro, Vanier, Renkoloda Zielona, Amers

wiśnia:Łutówka, Pandy 103, Lucyna, Sabina, Galena, Debreceni Botermo, Groniasta z Ujfehertoi

czereśnia: Vanda, Vega,  Techlovan,  Sam, Summit, Büttnera Czerwona

morela: Dobrzyńska, Early Orange, Harcot, Krojczynka, Miodowa, Somo, Wczesna z Morden, Późna z Morden, Darina, Goldrich, Harostar, Melitopolska Wczesna

brzoskwinia: Harco, Iskra, Reliance, Royalvee, Velvet, Elberta, Saturn, Summer Lady, Vigril, Vinegold

Fazy rozwoju drzewa każdego gatunku i odmiany wpływają na wytrzymałość na mróz. W pełni zimy drzewa znajdują się w fazie spoczynku bezwzględnego, na koniec zimy – w fazie spoczynku względnego.

Przykład: odmiana jabłoni Antonówka wymarza w listopadzie przy temperaturze - 20℃, w grudniu przy -30℃, w styczniu przy -40℃.

Po zakończeniu fazy spoczynku bezwzględnego, pod wpływem ocieplenia, procesy życiowe przebiegają szybciej a to zmniejsza wytrzymałość drzew na mróz. Nawrót mrozów często powoduje uszkodzenia, wtedy najczęściej giną pąki kwiatowe lub kwiaty.

ZABIEGI CHRONIĄCE DRZEWA PRZED PRZEMARZNIĘCIEM

- drzewka sadzone jesienią, przed zimą powinny być obsypywane wysokim kopczykiem z ziemi. Kopczyki zaleca się usypywać przez kilka lat po posadzeniu drzewek, szczególnie w przypadku brzoskwiń.

- w ogrodach przydomowych warto obwinąć drzewa słomą. W ten sposób chroni się pnie przed zającami i sarnami a dodatkowo – przed mrozem dwudziestokilkustopniowym (przede wszystkim morele i brzoskwinie).

- bielenie pni i nasady grubych konarów drzew. Zabieg powinien być wykonany na początku zimy, najpóźniej w grudniu - do połowy stycznia, przy temperaturze powyżej 0℃. Przy wcześniej wykonanym bieleniu, można powtórzyć tę czynność w styczniu. Bielenie drzew zmniejsza nagrzewanie się pni.  Promienie słoneczne odbijają się od koloru białego, dzięki czemu tkanki kory nie przerywają fazy spoczynku. W przeciwnej sytuacji, tkanki kory ogrzewają się (gównie od strony południowo-zachodniej) i wychodzą ze stanu spoczynku. Nocne niskie temperatury doprowadzają rozhartowane tkanki do przemarznięcia. Tworzą się rany zgorzelinowe osłabiające drzewa.

Zdj. Świeżo obielone drzewo - wczesna wiosna -zbyt późno (Pixabay)

- prawidłowe nawożenie (dawki i termin) wpływa korzystnie na przygotowanie drzew do spoczynku zimowego. Ważne: drzewa obficie owocujące a zaopatrzone zbyt niskimi dawkami nawozów, wyczerpują się i są mniej odporne na mróz w czasie spoczynku

- prawidłowe ochrona przed chorobami i szkodnikami. Zdrowe drzewa gromadzą więcej składników pokarmowych, co daje im większą odporność na mróz.

OBJAWY USZKODZEŃ

Rany zgorzelinowe – powstają zwykle w styczniu i lutym na pniu i grubszych konarach od nasłonecznionej strony (południowej i południowo- zachodniej). Najpierw można zauważyć plamy, najczęściej czerwonawe. W tych miejscach kora wysycha i powstają wklęśnięcia. Silne przemarznięcie powoduje pękanie kory, która potem oddziela się od drewna płatami. Razem z nią odchodzi też miazga* . To wpływa na zburzenia w przewodzeniu wody. Jeśli rany są dużej powierzchni i nie są leczone, drzewo ginie.

Miazga* - tkanka między łykiem a drewnem, która przez podział komórek wytwarza nowe warstwy łyka na zewnątrz i nowe słoje drewna do wewnątrz pnia

Zdj. Rany zgorzelinowe, drugie zdjęcie: część drzewa bez kory (Pixabay)

Zdj. Sad wiśniowy, drzewa od lewej - widoczne rany zgorzelinowe na pniach (Pixabay)

Pęknięcia podłużne – powstają w czasie gwałtownych spadków temperatury. Najczęściej są spotykane u odmian drzew wysokopiennych. Jeśli drzewo zostanie pielęgnowane, pęknięcia mogą się zagoić w ciągu jednego okresu wegetacyjnego. Tkanka gojąca jest jednak wrażliwa na niską temperaturę i istnieje prawdopodobieństwo, że w następną zimę może ulec zniszczeniu. Poprzez pęknięcia może nastąpić zakażenie drzewa przez grzyby pasożytnicze.

Antonówka Zwykła to jabłoń, która jest wysoce odporna na mrozy, ale w pierwszych latach warto wykonać zabezpieczenie drzew na zimę

Zdjęcia przedstawiają jedno drzewo - Antonówka. Widoczne wielkie pęknięcia podłużne (zdj. Teresa Giel)

W czasie zimy na bieżąco należy sprawdzać, czy pnie i konary nie uległy uszkodzeniom przez mróz. Pękniętą i odstającą korę warto przytwierdzić do pnia sznurkiem a pęknięcia zabezpieczyć maścią ogrodniczą z 2% dodatkiem fungicydu systemicznego.

Z usuwaniem drzew należy się wstrzymać nawet wtedy, gdy wczesną wiosną wydają się zupełnie zmarznięte. Czasem drzewa powracają do normalnego stanu. Inne przemarznięte należy leczyć. 

Źródło:

www.sad24.pl

drzewkaowocowe24.pl

Działkowiec nr 10/2019, 12/2020

Sadownictwo – praca zbiorowa, PWRiL Warszawa 1977 r.

Sad przy domu, Szczepan A. Pieniążek, PWRiL Warszawa 1977 r.

Choroby drzew owocowych, Marek Grabowski, Plantpress Kraków 1999 r.

Metodyka Integrowanej Produkcji Gruszek,  GIORiN Warszawa, styczeń 2023

Metodyka Integrowanej Produkcji Jabłek,  GIORiN Warszawa, styczeń 2023

Metodyka Integrowanej Produkcji Czereśni,  GIORiN Warszawa, luty 2020

Metodyka Integrowanej Ochrony Śliwy, InHort Skierniewice 2013, aktualizacja 2018